BRICS’i Kavramak – Bölüm II: Genişleyen Ortaklık
BRICS’in yakın ekonomik bağlar geliştirmek amacında yeni “Ortaklık” kategorisi ile genişlemesinin süreceği anlaşılıyor. Fakat grubun kurucu üyeleri her daim fikir birliğine varmayı başaramazlar.
Rusya Federasyonu’nun Kazan şehrinde düzenlenen BRICS Zirvesinde liderlerin toplantılarının ardından “Kazan Deklarasyonu - Eşit Küresel Kalkınma Ve Güvenlik İçin Çok Taraflılığın Güçlendirilmesi” isimli bildiri kabul edildi. Bana kalırsa BRICS, finans piyasaları altyapısı, sınır ötesi ödemeler için platformlar, emanet altyapısı, BRICS Özel Ekonomik Bölgeleri, BRICS Tahıl Ticaret Borsası gibi somut fikirler de dahil olmak üzere ekonomik anlamda işbirliği için oldukça önemli kararlar alındı.
BRICS’in genişlemesine sınırlama gelirken; yeni “Ortaklık” kavramıyla genişlemede yeni bir kategori eklenmiş oldu. Böylelikle BRICS, bir yandan BRICS+ formatına yönelik artan desteği 4. Paragrafta altını çizerken diğer yandan kurumsal gelişime bağlılığını koruduğunu 5. Paragrafta dile getiriyor.
Ek olarak önümüzdeki süreçte bloğun kurumsallaşmasının artışına yönelik bir faaliyet yoğunlaşması görebiliriz zira BRICS’in ‘Yeni Kalkınma Bankası’nın bu kurumsallaşmada öncül olacağını düşünüyorum. Özellikle bildirideki 5. Paragrafta bu konuya değinilirken; belirli bir kriter veya ayrıntı bulunmuyordu. Dolayısıyla konunun 2025 yılında Brezilya’da düzenlenecek zirvede ele alınacağını düşünüyorum.
Küresel Güney ülkelerinin BRICS'e yönelik kayda değer ilgisini memnuniyetle karşılıyor ve BRICS Ortak Ülke Kategorisi Uygulama Usullerini onaylıyoruz.
BRICS ortaklığının Gelişmekte Olan Pazarlar ve Kalkınmakta Olan Ülkeler ile genişletilmesinin dayanışma ruhunun ve herkesin yararına gerçek uluslararası işbirliğinin güçlendirilmesine daha fazla katkıda bulunacağına kuvvetle inanıyoruz.
BRICS'in kurumsal gelişimini daha fazla teşvik etmeyi taahhüt ediyoruz.
Kazan Deklerasyonu, Madde 5.
Bildiride daha önce de sıklıkla gördüğümüz gibi 9. Paragrafta Dünya Ticaret Örgütü’nün kurallara dayalı çok taraflı bir ticaret sisteminin çekirdeği olduğunu tekrar ettiler. Ayrıca, Dünya Ticaret Örgütü’nün yanı sıra, yine aynı paragrafta, BRICS Gayrı Resmi Danışma Çerçevesi’nden bahsediliyor. Buradan anladığımız kadarıyla BRICS, Dünya Ticaret Örgütü içinde kendi ticaret politika gündemini özel olarak koordine etmek istediğine dair bir işarettir.
Dünya Ticaret Örgütü'nün (DTÖ) merkezinde yer aldığı, En Az Gelişmiş Ülkeler de dahil olmak üzere gelişmekte olan ülkelere özel ve farklı muamele uygulayan, kurallara dayalı, açık, şeffaf, adil, öngörülebilir, kapsayıcı, eşitlikçi, ayrımcı olmayan, uzlaşıya dayalı çok taraflı ticaret sistemine olan desteğimizi bir kez daha teyit ediyor ve DTÖ kurallarına aykırı olan tek taraflı ticareti kısıtlayıcı tedbirleri reddediyoruz.
Abu Dabi'de (BAE) düzenlenen 13. Bakanlar Konferansının sonuçlarını memnuniyetle karşılıyor ve DTÖ Bakanlar Konferanslarının karar ve deklarasyonlarının uygulanması yönünde çalışma taahhüdümüzü yineliyoruz. Bununla birlikte, çözüm bekleyen pek çok konuda daha fazla çaba sarf edilmesine ihtiyaç olduğunu not ediyoruz. DTÖ'nün reforme edilmesinin ve çalışmalarında kalkınma boyutunun güçlendirilmesinin önemini vurguluyoruz.
Herkesin erişimine açık, tam ve iyi işleyen iki kademeli bağlayıcı bir DTÖ uyuşmazlık çözüm sisteminin 2024 yılına kadar hayata geçirilmesi ve yeni Temyiz Organı Üyelerinin daha fazla gecikme olmaksızın seçilmesi hedefine ulaşmak için DTÖ bünyesinde yapıcı bir şekilde angaje olmayı taahhüt ediyoruz. Çok taraflı ticaret sistemi ve DTÖ ile ilgili konularda diyaloğumuzu arttırmayı kabul ediyor ve DTÖ konularında BRICS Gayri Resmi İstişare Çerçevesinin kurulmasını memnuniyetle karşılıyoruz.
BRICS Ekonomik Ortaklık Stratejisi 2025 kapsamında DTÖ'nün dayanıklılığını, otoritesini ve etkinliğini arttırmak ve kalkınma ve kapsayıcılığı teşvik etmek için gerekli DTÖ reformunu desteklemek üzere harekete geçme kararını yineliyoruz.
Kazan Deklerasyonu, Madde 9.
‘Merkezinde kota temelli ve yeterli kaynaklara sahip bir IMF'nin yer aldığı güçlü ve etkin bir Küresel Finansal Güvenlik Ağı'nın sürdürülmesine yönelik taahhüdümüzü bir kez daha teyit ediyor ve Bretton Woods kurumlarında, gelişmekte olan ülkelerin küresel ekonomiye katkılarını yansıtacak şekilde liderlik pozisyonlarında gelişmekte olan ülkelerin temsilinin arttırılmasını da içeren bir reform yapılması çağrısında bulunuyoruz’ diyerek başladıkları deklerasyonun 11 numaralı paragrafına geldiğimizde ise, IMF’ye sunulan desteğin ifade edildiğini görürken; bu uluslararası finansal organizasyonda Küresel Güney’in payının ve temsilinin genişletilmesi çağrısı yapıldığını görüyoruz.
Yine devamında 14. Paragrafta gelişmiş ve gelişmekte olan dünyanın önde gelen ekonomilerini bir araya getiren, önemli bir platform olarak G20’ye de destek veriliyor.
BRICS liderleri, beklenildiği gibi, 62. Paragrafta ulusal para birimlerinin daha fazla kullanılmasını talep ederken; aynı zamanda BRICS Yeni Kalkınma Bankası’nın gelişmekte olan dünyadaki finansal operasyonları genişleteceğini ifade ediyorlar.
Finansal piyasa altyapısı ve sınır ötesi yerleşimler hususunda deklarasyonun 65. Paragrafında, bağımsız yerleşim ve saklama altyapısı oluşturmanın uygulanabilirliğinin tartışılmasını ve değerlendirilmesinin taahhüt edildiğini görüyoruz. Bu, esasen BRICS'in hala bu platformların yöntemlerini tartışma aşamasında olduğu anlamına geliyor. Bu yıl sunulan bu alandaki kavramlar, BRICS tarafından önümüzdeki yıllarda daha fazla çalışma için bir temel oluşturabilir ve bu girişimlerin uygulanması çok yükse bir ihtimalle orta vadeli bir geleceğe kalacaktır.
Akabinde 68. Paragrafta BRICS Koşullu Rezerv Düzenlemesiyle ilgili olarak, pek de kurumsallaşmış ve koordineli gözükmese de, geliştirilmesine dair hükümlerin dahil edildiğini görüyoruz. Pekala gelişmekte olan ekonomileri desteklemede daha büyük role doğru kademeli bir hareketin olumlu bir işareti olarak bu durumu yorumlayabiliriz.
Ekonomik işbirliği platformları deklarasyonda önemli bir yer tutarken; Özel Ekonomik Bölgeler, BRICS ekonomilerinin bölgeleri/belediyeleri arasında daha geniş bir işbirliği platformuna dönüşme potansiyeline sahip olacaktır. Zaten bu hususa 2023 yılında da vurgu yapıldığını unutmayalım.
BRICS Tahıl Ticaret Borsası'nın kurulması ve bu tür çabaların diğer sektörlere olası uzantılarına yapılan atıf, gelişmekte olan ekonomilerin daha fazla politika koordinasyonu ve piyasa altyapısı geliştirme yoluyla kaynak bağışlarından daha fazla temettü elde etme eğilimlerinin daha yüksek olduğunun göstergesi olabileceğini düşünüyorum.
Özetle, ekonomik iş birliği alanında başlatılan önemli girişimlerin bu önlemlerin farklı bir şekilde uygulanmasına açıkça izin verdiğini ve bunların gönüllülük temelinde takip edilmeye açık olduğunu anlıyoruz. Bu, esasen artan üyelik arasında yeni girişimlerin uygulanması olasılığını da genişletiyor. Aynı zamanda BRICS, ekonomik iş birliğindeki bazı temel temaların nihai belgede çok fazla öne çıkmadığını da eklemeliyim.
BRICS-dışı dünyanın beklediği gibi BRICS ticaret serbestliği, BRICS tek para birimi ve BRICS ekonomilerinin Merkez Bankaları arasındaki ortaklık gibi potansiyel olarak önemli hususların nihai belgede karara bağlanmadığı açıktır. Bu konuların bazılarının, Brezilya'nın 2025'teki BRICS başkanlığı sırasında daha aktif bir şekilde takip edileceğini düşünüyorum.
***
Çin Halk Cumhuriyeti’nin 2022 yılında yeniden canlandırdığı (2017 yılında kabul edildi) BRICS+ formatının ardından, Rusya Federasyonu’nda geçtiğimiz günlerde sona eren zirvesinde alınan bu kararlar neticesinde bloğun genişlemesi önemli ölçüde tamamlandı diyebiliriz. BRICS’in çekirdeğinin artık tamamlandığını varsayarsak; daha yakın ekonomik bağlar geliştirmek amacıyla ortaya konan yeni “Ortaklık” kategorisi, genişlemenin sürebileceğine işaret ediyor.
Bu yeni “Ortaklık” kategorisinin biçimleri henüz açıklanmadı. Ancak büyük olasılıkla bu ülke grubu, BRICS Zirveleriyle birlikte Bakanlık, Merkez Bankası Başkanları düzeyindeki önemli BRICS toplantılarına düzenli olarak katılacak.
Ortaklığın koşulları da açıklanmadı ama Rus yetkililerin açıklamalarına bakarsak; katılım prosedürü ilgili ülkenin yetkililerine resmi bir davet gönderilmesi ve bunun kabul edilmesi üzerine yeni üyenin açıklanacağı resmi bir duyuruyla gerçekleştirilecek.
Zirve sonrası “ortak” olan Belarus, Bolivya, Cezayir, Endonezya, Kazakistan, Küba, Malezya, Nijerya, Özebekistan, Tayland, Türkiye, Uganda ve Vietnam; teknik olarak zirve öncesi dönemde BRICS’e resmi olarak katılım sağlama isteğini belirtmiş olan ülkelerdir. Rus yetkililerin açıklamaları bağlamında, ilgili yeni “ortakların” yetkililerinin “ortaklık davetiyesini” kabul ettiklerini anlıyoruz.
Rusya’daki zirvenin ardından alınan kararlara bakınca bazılarının gönüllülük temelinde alındığına dair atıflar görüyoruz. Bu durum, fikir birliğinin sağlanmasının daha zor olduğunu ve çok taraflı, alt ve üst yapılı çözümlerin karar almakta ilginç bir yöntem ortaya çıkarıldığını gösteriyor. Zira BRICS temelde sadece 5 üyesi varken de tam ölçekli fikir birliğine varmayı başaramayan bir gruptu.
Rusya’daki zirveye bölgesel blokların da davet edilmesi olumluydu. Ancak ağırlıklı olarak Avrasya bölgesindeki blokların katılması göze çarpıyor. Şanghay İşbirliği Örgütü, Bağımsız Devletler Topluluğu ve Avrasya Ekonomik Birliği’nin yanı sıra örneğin Afrika Birliği, Güneydoğu Asya Ülkeleri Birliği – ASEAN ve CELAC – Latin Amerika ve Karayip Devletleri Topluluğu’nun da resmi olarak katılımı, gelişmekte olan dünyanın bölgesel olarak entegrasyonunda uluslararası tartışmalar ve daha horizontal bir işbirliğine izin verebilirdi.
Rusya’nın dönem başkanlığı 2025 itibarıyla Brezilya’ya devredeceğini unutmayalım. Brezilya’nın BRICS+’a verdiği önemi de göz önünde bulundurursak; BRICS’in bu doğrultuda evrimine devam edeceğini düşünüyorum.
Her ne kadar Eski Brezilya Devlet Başkanı Jair Bolsonaro geçmiş yıllarda BRICS toplantılarını durdurma kararı alsa da mevcut Başkan Luiz Inácio Lula da Silva, Küresel Güney’in bölgesel bloklarının katılımını daha kapsamlı hale getirecektir. Zaten bu konuyu üzerine defalarca açıklamalarda bulundu.
Brezilya’da 2025’te yapılacak zirve, “ortak ülkelerin” katılımının daha geniş kapsamlı olacağı ilk etkinlik olacak gibi duruyor. Böylece BRICS+ formatının daha da geliştirileceğini öngörüyorum. İlgili “ortakların” bazıları belki de resmi olarak üye olacaktır.
Bugünden geleceği bilemeyiz ancak net olan bir husus var ki o da: Brezilya, resmi bir şekilde dile getirdiği gibi artık BRICS içerisinde hangi ülkenin görev tanımının ne olduğunun net bir şekilde çizilmesini istiyor. Dolayısıyla 2025 itibarıyla başkanlık koltuğuna oturacak Brezilya, bu hususta çalışmaların hızlandırılmasını isteyecektir.
 | A guest post by
|